ROMAN VE TÜRLERİ

ROMAN

          Yaşanmış ya da gerçeğe uygun biçimde tasarlanmış olayları yer ve zaman göstererek anlatan,öyküden daha uzun yazılara roman denir.

          Ögeleri açısından romanla öykü arasında fark yoktur.Romanda da anlatıcı, olay, kişi, yer ve zaman ögeleri vardır.Ancak bu ögeler romanda daha ayrıntılı, kapsamlı biçimde yer alır.Olaylar zincirleme gelişir, belli olaylar çeşitli zaman dilimlerinde geçer ve değişik mekanlarda ortaya çıkar.Roman  kişileri çok ayrıntılı biçimde tasvir edilir; ruh çözümlemelerine romanda daha geniş yer verilir.Kimi romanlarda insan ögesiyle birlikte hayvanların da romana girdiği, romanın ana kişileri arasında romanda yer aldığı görülmektedir.Sözgelimi Amerikalı yazar Herman Melvile’in ünlü Moby Dick romanında beyaz bir balinanın serüveni anlatılır.Cengiz Aytmatov’un “Kopar Zincirlerini Gülsarı”, Abbas Sayar’ın “Yılkı Atı” romanlarında esas kahraman bir attır.Bütün bunlar, söz konusu romanların insanı anlatmadığı anlamına gelmez.Bu romanlarda en azından insan-doğa ilişkisi dile getirilmiş, sonuçta yine insanın serüveni anlatılmıştır.

          Romanda anlatım birinci ya da kişi ağzından yapılabilir.Aslında anlatıcı vee anlatım biçimleri yönünden romancının özgürlüğüne sınır çizilemez.Değişik yazı türlerinin özelliklerinden yararlanılarak yazılan romanlar da vardır.Romancı mektup, anı, günlük, deneme, gezi yazısı gibi türlerin olanaklarını kullanabilir.Sözgelimi Goethe’nin “Genç Werther’in Acıları”; Reşat Nuri’nin “Bir Kadın Düşmanı” adlı romanları mektup biçiminde yazılmıştır.Yakup Kadri’nin “Anamın Kitabı” adlı romanı ise otobiyografik özellik taşır.

Romanda Tipleştirme ve Karakter Çizme:

          Geleneksel romanlarda, tipleştirme ve karakter çizme önemli kavramlardır.

          Tipleştirme, geleneksel romanın başvurduğu anlatım yollarından biridir.Tipleştirmede yazar, bir roman kahramanını aşağılayan ya da yücelten eğilimleri ön plana çıkarır; bunlara büyüteçle yaklaşır.İnsana özgü bir niteliğin doruk noktasına çıkarılarak anlatılması, tipleştirmenin özünü oluşturur.Sözgelimi “evlat sevgisi”, insanda bulunan eğilimlerden biridir.Ünlü romancı Balzac, Goriot Baba adlı yapıtında kızlarına aşırı sevgi duyan bir babayı tipleştirmiştir.Yine Reşat Nuri Güntekin’in Yaprak Dökümü adlı yapıtında Ali Rıza Efendi evlat sevgiyle yoğrulmuş bir tiptir.Orhan Kemal, Murtaza adlı romanında görevinden başka bir şey düşünmeyen, göreve bağlılığı her şeyin üstünde tutan bir mahalle bekçisini tipleştirir.

          Geleneksel romanda tipleştirmenin yanı sıra insanı anlatmak için karakter çizme yoluna da başvurulmuştur.Tipleştirmede görülen bir özelliği abartma, sivrileştirme.. gibi yönler karakter çizmede yoktur.Bunun yerine romancı insanı bütün boyutlarıyla anlatmaya çalışır.Romancı, insanın bedensel, ruhsal ve toplumsal yapısı üzerinde durur; karakterin oluşumunda rol oynayan etmenlere dikkati çekmeye çalışır.Karakter bireysel ve ulusal, tip ise evrensel bir görünüm taşır.

Roman Türleri

          Edebiyat tarihçileri ve eleştirmenler romanları sınıflandırmada değişik ölçütler kullanmışlardır.Biz, bunlardan en çok kabul görmüş sınıflamalar üzerinde örnekleriyle duracağız.

1-KONU VE TEMALARINA GÖRE ROMANLAR

a)Macera (Serüven) Romanları

          Günlük yaşamda her zaman rastlanmayan, şaşırtıcı, değişik ve esrarlı olayları konu edilen romanlardır.Bu tür romanlarda olaylar, okuyucuyu şaşırtacak ve heyecanlandıracak biçimde gelişir.Kahramanlar çok hareketli, kurnaz, cesur ve kuvvetlidir.Macera romanlarında olayların geçtiği çevre de sık sık değişir.Macera romanlarına şu örnekler verilebilir:

          Robinson Crusoe (Daniel Defoe)

          İki Sene Mektep Tatili (Jules Verne)

          Define Adası (Stevenson)

          Kim (Rudyard Kipling)

          Hasan Mellah (A. Mithat Efendi)

        

          Polisiye romanlar ve egzotik romanlar da macera romanları kapsamında düşünülebilir.Polisiye romanlarda hrsızlı, soygun ve cinayet olayları işlenir.İngiliz yazar A. Christie’nin Nil’de Ölüm, Şark Ekspresinde Cinayet gibi eserleri bu türe örnektir.Egzotik romanlarda ise Avrupa’ya uzak ülkelerin manzaralarını, oralarda yaşayanların töre ve geleneklerini anlatmak esastır.Piyer Loti’nin İzlanda Balıkçısı adlı romanı, egzotik bir roman örneğidir.

b)Tarihsel Romanlar:

          Bu tür romanlar, tarihin değişik dönemindeki olayları işler.Kahramanlar gerçek veya düşsel olabilir.Ancak anlatılanlar tarih gerçeklerine çoğu kez uygundur.

          Tarihsel roman, Romantizmin bir ürünüdür.Dünya edebiyatında bu türün ilk örneğini İngiliz yazar Walter Scott vermiştir.Türk edebiyatında ise tarihi romanın ilk denemesi Ahmet Mithat’ın Yeniçeriler adlı   romanı sayılabilir.Batılı anlamda ilk tarihsel romanı, Namık Kemal’in Cezmi’sidir.

          Aşağıdaki eserler de tarihsel romanlarda örnek gösterilebilir:

          Waverley (Walter Scott)

          Ivanhoe (Walter Scott)

          Monte Cristo (Alexandre Dumas)

          Taras Bulba (Gogol)

          Salambo (G.Flaubert)

          Devlet Ana (Kemal Tahir)

          Küçük Ağa (Tarık Buğra)

          Deli Kurt ( Nihal Atsız)

c)Sosyal Romanlar:

          Toplumsal sorunları işleyen romanlar bu gruba girer.Bu tür romanlarda sosyal olay ve olguların (ihtilaller, sınıfsal kavgalar, ırkçılık, köyden şehre göç, yoksulluk…) nedenleri üzerinde durulur.

          Sosyal romanlar töre romanları ve tezli romanlar olmak üzere iki gruba ayrılır.Sözgelimi Halide Edip Adıvar’ın Sinekli Bakkal romanı, töre romanıdır.Bu romanda, bir dönem Türk toplumunun gelenek, görenekleri üzerinde durulmuştur.Tezli romanlarda yazar, bir görüşü savunur ve bunun doğruluğunu kanıtlamaya çalışır. Hüseyin Rahmi’nin Naturalizm akımı doğrultusunda yazdığı Ben Deli Miyim adlı eseri bir tezli roman örneği sayılabilir.

         Aşağıdaki  eserler de sosyal romanlara örnektir:

         Sefiller (Victor Hugo)

          Meyhane (Emile Zola)

          Gazap Üzümleri (John Steinbeck)

          Bereketli Topraklar Üzerinde (O.Kemal)

ç)Psikolojik Romanlar:

          Bu tür romanlara “tahlil romanı” da denir.Psikolojik romanlarda roman kahramanlarının ruh çözümlemeleri yapılır; onların insanlara, olaylara ve topluma bakışı yansıtılır.

          Psikolojik roman türünün ilk örneği M. de la Fayette’in La Princesse de Cleves adlı eseridir.

          Türk edebiyatında bu türün ilk örneği ise Mehmet Rauf’un Eylül adlı romanıdır.

          Aşağıdaki eserler psikolojik roman türünün diğer örnekleridir.

         Genç Werher’in Acıları (Geothe)

          Suç ve Ceza (Dostoyevski)

          9.Hariciye Koğuşu (Peyami Safa)

          Bir Tereddüdün Romanı (Peyami Safa)

d)Bilimkurgu Romanları:

          Bu tür romanlarda gerçeklerden yola çıkarak tahmine dayalı bir anlatım yolu benimsenir. Bilimkurgu romanları, varsayımlara dayanır ve günümüz gerçeklerinden yola çıkarak geleceğe ait tahminlerde bulunur.Olandan çok olması istenilenler anlatılır.Yine bu tür romanlarda gerçekleşmesi mümkün olmayan tasarı ve düşüncelerden, yani ütopyalardan da söz edilebilir.Fransız romancısı Jules Verne’in romanları (Ay’a Seyahat, Denizler Altında 20.000 Fersah), bilimkurgu türünün güzel örnekleridir.

e)Fantastik Romanlar:

          Bu tür romanlarda anlatılan olaylar tamamen hayal ürünüdür ve uydurma bir dünyada geçer.Zaman belirli ya da belirsizdir; roman kahramanları olağanüstü, düşsel ögelerden oluşur, günlük yaşamda karşılaşamayacağımız niteliktedir.Kişiler, çoğu zaman gerçekten uzak kişilerdir ve olağan üstü güçlere sahiptirler.Fantastik romanlarda hayal, varsayım, abartma gibi unsurlar çok kullanılır.J.K.Rowling’in Harry Potter’ı, John Ronald Tolkien’in Yüzüklerin Efendisi, C.S. Lewis’in Narnia Günlükleri fantastik romanlara örnek gösterilebilir.

2.AKIMLARINA GÖRE ROMANLAR

a)Klasik Roman:

          Bu akımda roman türü çok az gelişmiştir.M.de La Fayette’in Princesse de Cleves adlı romanı, klasik romanın önemli bir örneğidir.

b)Romantik Roman:

          Klasik akıma tepki olarak doğan Romantizm, olayların duygusal açıdan yansıtılmasına önem verir ve kuralcılığı reddeder.Victor Hugo’nun Sefiller’i, NamıkKemal’in İntibah’ı bu akıma uygun örneklerdir.

c)Realist Roman:

          Olayları,insanları ve toplumları gerçekçi açıdan yansıtan romanlardır.Stendal’in Kızıl ile Kara’sı Tolstoy’un Savaş ve Barış’ı, Halit Ziya’nın Mai ve Siyah’ı realist akımın etkisindedir.

d)Natüralist Roman:

          Olayları ve kişileri bir bilim adamı gözüyle inceleyen natüralist romancılar gerçekçiliği ileri boyutlara götürmüşlerdir.Emile Zola’nın Meyhane’si, Alphonse Daudet’in Jack’i natüralist roman örnekleridir.